Aleksander Kossowski (1886-1965) – historyk, archiwista, naukowiec związany z Archiwum Państwowym w Lublinie i Katolickim Uniwersytetem Lubelskim.
Urodził się 30 stycznia we wsi Sabłukowie w guberni Niżnij Nowogród (obecnie Rosja). Był synem Józafata, agronoma oraz Heleny z domu Jankowskiej. Uczęszczał do szkoły średniej w Smoleńsku, do klasy matematycznej. Początkowo jego zainteresowania dotyczyły przedmiotów ścisłych, studiował matematykę na Politechnice Warszawskiej, a następnie chemię na Politechnice Lwowskiej. W 1906 r. nastąpiło całkowite przeorientowanie jego zainteresowań na humanistykę. W tym roku zapisał się na studia na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego. W 1910 r. zdobył dyplom I stopnia, a w 1912 r. rozpoczął staż naukowy w katedrze historii powszechnej. W 1917 r. miał już tytuł zawodowy magistra oraz stanowisko docenta.
Po wybuchu rewolucji październikowej stracił stanowisko na uczelni i rozpoczął nauczanie w miejscowym gimnazjum Macierzy Polskiej. Warunki Kossowskiego znacznie się pogorszyły, ale mimo to prowadził prace badawcze dotyczące osadnictwa na Wołyniu oraz roli arian i protestantów w Polsce. W 1918 r. ponownie powrócił do roli wykładowcy akademickiego na Uniwersytecie w Permie i Irkucku. Oprócz historii wykładał tam również dzieje języka ojczystego i rodzimej literatury. W 1920 r. uzyskał tytuł profesora, a w 1923 r. rozpoczął starania o obywatelstwo polskie, i po poślubieniu Anny Wasilenko w 1924 r. powrócił do Polski.
Początkowo pracował jako nauczyciel historii w Kowlu, a w 1928 r. Uniwersytet Lubelski (od 1928 r. KUL) powołał go na zastępcę profesora historii nowożytnej powszechnej. Zainteresowania badawcze A. Kossowskiego dotyczyły zagadnień związanych z historią regionalną i lokalną oraz historią religii. Szczególnie to drugie zagadnienie było mu bliskie, w momencie rozpoczęcia pracy na drugi etat jako archiwista, a następnie kustosz w Archiwum Państwowym w Lublinie. Owocem jego bogatej kwerendy były prace: Z życia arian polskich w Lublinie, Arianie polscy w Lublinie a sprawa Jana Kokota mieszczanina lubelskiego, oraz najobszerniejsza Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XV]—XVII w. Choć ocenione dość krytycznie, wniosły znaczny wkład w rozwój ówczesnych badań nad lubelskimi protestantami. Swoje badania rozszerzył następnie na Wołyń oraz w mniejszym stopniu na ziemie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, publikując szereg prac, polemik, relacji i studiów na ten temat.
Oprócz działalności naukowej Kossowski wciąż pozostawał urzędnikiem państwowym i archiwista w lubelskim archiwum. W 1938 r. Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia publicznego nadało mu tytuł profesora nadzwyczajnego, zatrzymując go jednocześnie w służbie archiwalnej (mimo sprzeciwu rektoratu KUL). Po wybuchu wojny w 1939 r., wraz z innymi profesorami KUL został aresztowany i osadzony na Zamku Lubelskim. Po zwolnieniu władze okupacyjny pozwoliły mu pracować, ale tylko w archiwum. Do pracy na uczelni powrócił w 1947 r., odzyskując tytuł profesora. Od 1950 r. wykładał historię narodów Związku Sowieckiego, a w latach 1949-1952 był prodziekanem i dziekanem Wydziału Humanistycznego. Był również aktywnym członkiem Towarzystwa Naukowego KUL oraz Komisji Historycznej PAN. Jego prace, choć nie należały do najobszerniejszych, to stanowiły wartość dodaną do ówczesnego dyskursu naukowego, gdyż wprowadzały do obiegu naukowego wiele nowych źródeł. Było to zasługą pracy w archiwum oraz znajomości warsztatu pracy archiwisty.
W 1960 r. przeszedł na emeryturę, ale wciąż opiekował się Archiwum KUL, a wykłady wygłaszał do swojej śmierci. Zmarł 24 czerwca 1965 r., pozostawiając po sobie spuściznę archiwalną, będącą w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie (zespół o numerze 2480). Oprócz fiszek, notatek, wypisów i innych materiałów naukowych stanowiących podstawę jego badań, w zespole znajduje się też wiele niepublikowanych prac Kossowskiego.
- Zgoda Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych Stanisława Ptaszyckiego dla Aleksandra Kossowskiego na działania uboczne w godzinach pracy z zastrzeżeniem ich odpracowania, Warszawa 23 X 1928 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Deklaracja Aleksandra Kossowskiego o odpracowywaniu godzin przewidzianych przez niego na zajęcia akademickie, Lublin 24 X 1928 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Skrócona karta personalna Aleksandra Kossowskiego, Lublin 19 VII 1945 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Legitymacja służbowa Aleksandra Kossowskiego, Lublin 11 V 1946 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Pismo Dyrektora APL Leona Białkowskiego ws. przekazania akt personalnych Aleksandra Kossowskiego, Lublin 21 IX 1922 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Wykaz ważniejszych prac Aleksandra Kossowskiego
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Kondolencje pracowników APL dla Anny Kossowskiej z powodu śmierci męża, Lublin 25 VI 1965 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Wspomnienie pośmiertne o Aleksandrze Kossowskim napisane przez Franciszka Cieślaka, Dyrektora APL, Lublin 1 VII 1965 r.
zespół 35/1479/0, Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939[1940-1965], sygn. 125
- Przykładowe prace Aleksandra Kossowskiego przechowywane w APL,
zespół 35/2480/0, Spuścizna Aleksandra Kossowskiego prof. historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1886-1965), sygn. 2
- Przykładowe fiszki rzeczowe Aleksandra Kossowskiego przechowywane w APL,
zespół 35/2480/0, Spuścizna Aleksandra Kossowskiego prof. historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (1886-1965), sygn. 7
