Stanisław Ptaszycki (1853-1933) – archiwista, filolog, historyk, profesor Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, dyrektor Archiwum Państwowego w Lublinie, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, czynny członek Polskiej Akademii Umiejętności.
Urodził się 12 kwietnia 1853 r. we wsi Kuzowo (ówczesna gubernia moskiewska). Był synem Leona i Zofii z domu Roszczewskiej. Szkołę średnią ukończył w Wilnie. Następnie przeniósł się do Petersburga, w którym studiował na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego i pracował przez ponad czterdzieści lat. W tym okresie życia charakterystyczna dla Ptaszyckiego była niezwykła aktywność naukowo-dydaktyczna. W styczniu 1878 r. otrzymał posadę tłumacza-archiwisty Senatu Rządzącego w Petersburgu, zaś w 1884 r. został nominowany na stanowisko metrykanta Metryki Litewskiej, która po III rozbiorze Polski została wywieziona do Petersburga i przechowywana w III Departamencie Senatu Rządzącego. Funkcję tę pełnił aż do 1887 r., czyli do czasu gdy Metryka Litewska została uznana za niepotrzebną do celów praktycznych i mocą ukazu carskiego została skasowana jako odrębny urząd, kończąc tym samym symboliczny okres funkcjonowania staropolskich archiwaliów. W następstwie tych zmian przewieziona została do Archiwum Ministerstwa Sprawiedliwości w Moskwie.
W dniu 1 grudnia 1918 r. dostał nominację na stanowisko dyrektora powołanego do życia Archiwum Państwowego w Lublinie. Dzięki jego staraniom Archiwum lubelskie otrzymało siedzibę w części byłego klasztoru wizytek przy ul. Namiestnikowskiej 8 (obecnie ul. Narutowicza 10). Wspólnie z podległym mu personelem zorganizował Archiwum od podstaw, gromadząc i porządkując archiwalia oraz tworząc pomoce archiwalne. W tym okresie Archiwum Państwowe w Lublinie zyskało rangę dobrze funkcjonującej placówki naukowej. Obok licznych prac podejmowanych na polu archiwalnym, brał on aktywny udział przy organizacji Uniwersytetu Lubelskiego, gdzie w grudniu objął funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego, a rok później został mianowany dyrektorem biblioteki uniwersyteckiej. W 1919 r. wyjechał w celach naukowych do Wilna, a w 1920 r. został oddelegowany do Rygi, gdzie jako rzeczoznawca w zakresie spraw archiwalno-bibliotecznych, brał udział w pracach obradującej tam konferencji pokojowej kończącej wojnę polsko-radziecką. Przypisuje mu się duży wpływ na brzmienie art. XI traktatu ryskiego, na mocy którego Archiwum Państwowe w Lublinie odzyskało XVII i XVIII-wieczne księgi ziemskie, grodzkie i miejskie. Niniejsze księgi wraz z XV i XVI-wiecznymi księgami były wywiezione do Wilna po likwidacji w 1887 r. Archiwum Akt Dawnych w Lublinie. Dzięki staraniom Ptaszyckiego księgi rewindykowano z Centralnego Archiwum Akt Dawnych w Wilnie do Lublina, a nie jak wstępnie planowano do Warszawy. Odzyskanie 3518 ksiąg i włączenie ich do zasobu lubelskiego nastąpiło ostatecznie w dniu 1 listopada 1922 r.
W 1926 r. Ptaszycki otrzymał nominację na stanowisko Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych. Funkcję tę sprawował do 1 lipca 1931 r. Dzięki podejmowanym przez niego wysiłkom polskie środowisko archiwalne doczekało się powstania pierwszego specjalistycznego czasopisma naukowego poświęconego archiwistyce – „Archeionu”. Za swą działalność zawodową jak i społeczną otrzymał wiele odznaczeń, zarówno od władz państwowych jak i kościelnych.
Był żonaty z Zofią z Wyrzykowskich (zm. 1906). Miał jednego syna Stanisława Jana Aleksandra (ur. w 1892 r.). Zmarł 20 grudnia 1933 r. w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu w Bielsku Podlaskim.
Na dorobek naukowy Stanisława Ptaszyckiego składa się ponad 130 prac z zakresu historii literatury polskiej, dziejów i ustroju Litwy i jej stosunków z Rzeczpospolitą, nauk pomocniczych historii (w tym genealogii, archiwistyki i archiwoznawstwa), dziejów drukarstwa i bibliotek, a także recenzji i bibliografii.
- Bibliografia wraz z dorobkiem naukowym Stanisława Ptaszyckiego
Miejsce i data druku: Petersburg, 1903 r.
zespół: 35/1479 /0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- 350-lecie Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie – zaproszenie na uroczystość wskrzeszenia wszechnicy wileńskiej w 1919 r., które ukazało się w prasie.
Miejsce i data druku: b.m., 1919 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Akta osobowe Stanisława Ptaszyckiego Dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie
Miejsce i daty skrajne jednostki: Lublin, 1922-1931
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 134.
- Opinia prof. Stanisława Ptaszyckiego Dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie, członka Polskiej Akademii Umiejętności, dotycząca rękopisu „Nowiny Lubelskie” Kazimierza Pułaskiego na temat diariusza sejmu unijnego w Lublinie 1569 r.
Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 27 stycznia 1925 r.
zespół: 35/94/0 Akta ze zbiorów Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, sygn. 70.
- Adres pożegnalny dla Stanisława Ptaszyckiego Dyrektora Archiwum Lubelskiego nominowanego na stanowisko Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych napisany przez Jana Riabinina w imieniu wszystkich pracowników
Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 1925 r.
zespół: 35/627/0 Spuścizna Jana Riabinina (1878-1942), sygn. 24.
- Materiały do biografii prof. Stanisława Ptaszyckiego
Miejsce i data druku: Warszawa, Lublin, 1927 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Wykaz najważniejszych prac naukowych Stanisława Ptaszyckiego
Miejsce i data sporządzenia dokumentu: b.m., b.d.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939 [1940-1965], sygn. 19.
- Zaproszenie na jubileusz 50-lecia działalności naukowej Stanisława Ptaszyckiego, mającej się odbyć w dniu 29 października 1927 r. w Kamienicy XX Mazowieckich w Warszawie dla Zygmunta Piersickiego urzędnika kontraktowego w Archiwum Państwowym w Lublinie
Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Warszawa, 1927 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Podziękowanie Stanisława Ptaszyckiego za złożone życzenia w dniu jubileuszu przez Zygmunta Piersickiego
Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Warszawa, listopad 1927 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Wywiad ze Stanisławem Ptaszyckim zamieszczony w Kurierze Warszawskim o tym czym są archiwa, komu podlegają oraz jak ma wygląd sieć archiwów państwowych
Miejsce i data druku: Warszawa, 23 września 1927 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Wiersz Jana Riabinina o Stanisławie Ptaszyckim, napisany po odznaczeniu tegoż Krzyżem Komandoskim – rękopis własnoręczny z inicjałami Jana Riabinina
Miejsce i data napisania wiersza: Lublin, 1927 r.
zespół: 35/627/0 Spuścizna Jana Riabinina (1878-1942), sygn. 19.
- Nekrolog Stanisława Ptaszyckiego – zamieszczony w Gazecie Polskiej 21 grudnia 1933 (nr 352) przez rodzinę i Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych
Miejsce i data druku: Warszawa, 1933 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939, sygn. 19.
- Z żałobnej karty śp. prof. Stanisława Ptaszyckiego – Głos Lubelski nr 353
Miejsce i data druku: Lublin, 23 grudnia 1933 r.
zespół: 35/1479/0 Archiwum Państwowe w Lublinie 1918-1939 [1940-1965], sygn. 19.
