Szaniawski, Klemens

Popiersie Klemensa Junoszy Szaniawskiego z nagrobka na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie. Źródło: Wikimedia Commons

Klemens Szaniawski właściwie Klemens Junosza (1849-1898) – powieściopisarz, nowelista i felietonista.

Urodził się 23 listopada 1849 roku w Lublinie jako syn Władysława, podprokuratora sądu, i Leontyny z Brodowskich. Rodzice zmarli wcześnie – matka w 1855 r., a ojciec w 1857 r. w Lubartowie. Naukę rozpoczął u pijarów w Łukowie, następnie w latach 1862-1865 kontynuował w Siedlcach. Wskutek trudnych warunków materialnych szkoły nie ukończył. Wrócił do Lublina, gdzie kilka lat pracował w Izbie Obrachunkowej. W 1875 r. w katedrze lubelskiej zawarł związek małżeński z córką lubelskiego rejenta – Karoliną Zofią Piasecką, miał z nią syna. Jego żona była również literatką, publikującą opowiadania w lubelskich i warszawskich czasopismach.

Po roku 1875 zamieszkał wraz z żoną w Warszawie, gdzie zajmował się pracą literacką i dziennikarstwem, a także zarządzał majątkiem rodzinnym w Woli Korytnickiej pod Węgrowem. W latach 1877-1883 był sekretarzem redakcji dziennika „Echo“. Ponadto redagował „Wiek“, „Wędrowca“ oraz wydawnictwa „Biblioteki Dzieł Wyborowych“. Mieszkając w Warszawie utrzymywał łączność z Lublinem, publikując liczne teksty w „Gazecie Lubelskiej“ i „Kalendarzu Lubelskim“. Szaniawski pisywał zwykle małe formy prozatorskie: nowele, opowiadania czy też szkice.

Autor: opowiadań: Cud na kirkucie (1888 r.) oparte na miejscowej żydowskiej tradycji dziejącej się w Lublinie, Szpada Hamleta (1894 r.) jest wspomnieniem o starym aktorze Teatru Lubelskiego, w Lubartowie umieścił akcję powieści Pan sędzia (1887 r.), i opowiadania Dworek przy cmentarzu (1900 r.). Świetnie zarysowywał sylwetki typów żydowskich czy też stosunki panujące na wsi i w mieście m.in. w Czarne błoto, Pająki, łaciarz, Panowie bracia, Syzyf, Synowie pana Marcina, Buda na karczunku, Na bruku, Zagrzebani, Za mgłą).

Zmarł na gruźlicę 21 marca 1898 roku w sanatorium w Otwocku. Czyniąc zadość jego woli, pochowano go przy grobie matki na cmentarzu w Lublinie przy ul. Lipowej (kwatera 18b).

Lublinianie urządzili pisarzowi uroczysty pogrzeb, który stał się wielką manifestacją ludności i był opisany przez liczne czasopisma polskie. Jeszcze w tym samym roku na grobie Szaniawskiego stanął okazały i oryginalny pomnik według projektu budowniczego W. Krzesińskiego, wykonany w zakładzie kamieniarsko-rzeźbiarskim A. S. Timmego w Lublinie. Nagrobek w kształcie kapliczki  z atrybutami pisarskimi – piórem i gałązką laurową, wyżej w arkadowej wnęce umieszczone zostało popiersie portretowe Szaniawskiego, dłuta Ludwika Pyrowicza. W Lublinie na osiedlu Wieniawa istnieje ulica jego imienia.


  • Akt małżeństwa Władysława Szaniawskiego i Leontyny Brodowskiej
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Włostowice, 15 sierpnia 1848 r.
    zespół: 35/1957/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej we Włostowicach, sygn. 64, nr aktu 24/1848 r.

  • Akt urodzenia Klemensa Junoszy urodzonego 23 listopada 1849 r., syna Władysława i Leontyny z Brodowskich
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 15 marca 1850 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 32, nr aktu 71/1850 r.

  • Akt urodzenia Zofii Marii Szaniawskiej urodzonej 19 maja 1851 r., córki Władysława i Leontyny z Brodowskich
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 18 maja 1851 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 34,  nr aktu 162/1851 r.

  • Akt urodzenia Alfreda Szaniawskiego urodzonego 12 maja 1852 r., syna Władysława i Leontyny z Brodowskich
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 21 czerwca 1852 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 35, nr aktu 220/1852 r.

  • Akt urodzenia Bronisława Augusta Szaniawskiego urodzonego 6 sierpnia 1853 r., syna Władysława i Leontyny z Brodowskich
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 17 kwietnia 1854 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 37, nr aktu 124/1854 r.
  • Akt zgonu Leontyny Szaniawskiej z domu Brodowskiej zmarłej 24 sierpnia 1855 r. w Lublinie, w wieku 23 lat.
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 24 sierpnia 1855 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 38, nr aktu 885/1855 r.

  • Akt zgonu Władysława Szaniawskiego zmarłego 10 grudnia 1857 r. w Lubartowie, w wieku 42 lat
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lubartów, 13 grudnia 1857 r.
    zespół: 35/1856/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Lubartowie, sygn. 80, nr aktu 128/1857 r.

  • Pismo Kalista Brodowskiego dziadka i opiekuna nieletniego Bronisława Szaniawskiego do Inspektora Gimnazjum Lubelskiego
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 25 sierpnia/6 września 1866 r.
    zespół: 35/527/0, Gimnazjum Wojewódzkie Lubelskie 1815-1866, sygn. 492.

  • Akt małżeństwa Klemensa Szaniawskiego z Karoliną Piasecką.
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Lublin, 3 lutego 1875 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 58, nr aktu 32/1875 r.

Klemens Szaniawski zawarł związek małżeński w wieku 25 lat, mieszkając już w Warszawie i pracując jako urzędnik w Warszawskiej Izbie Kontroli. Karolina Piasecka była córką Jakuba Piaseckiego, pełniącego w latach 1868-1894 obowiązki notariusza lubelskiego i Eleonory z Trzebuchowskich, urodzoną w Kutnie. Zawierając związek małżeński z Klemensem Szaniawskim miała 21 lat. Pod aktem znajdują się własnoręczne podpisy nowo zaślubionych oraz świadków ich ślubu.


  • Własnoręczny podpis Klemensa Szaniawskiego
    Miejsce i data sporządzenia aktu: Lublin, 3 lutego 1875 r.
    zespół: 35/1859/0, Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Katedralnej św. Jana w Lublinie, sygn. 58, nr aktu 32/1875 r.

  • Wpis do księgi szlachty dziedzicznej rodziny Szaniawskich herbu Junosza.
    zespół: 35/233/0, Deputacja Szlachecka Guberni Lubelskiej, sygn. 132.

  • Dowody legitymacyjne rodziny Szaniawskich herbu Junosza.
    Zawierają one m.in. odpis metryki ślubu rodziców Klemensa Szaniawskiego, odpisy metryki urodzenia Klemensa i jego rodzeństwa, a także odpisy aktów zgonów rodziców.
    zespół: 35/233/0, Deputacja Szlachecka Guberni Lubelskiej, sygn. 72.

  • Afisz Teatru Lubelskiego Towarzystwa Artystów Opery, Operetki i Dramatu zapowiadający spektakl teatralny sztuki Klemensa Junoszy i Kazimierza Laskowskiego „Wyścig dystansowy: obraz sceniczny w 3 aktach”
    Druk, Lubelska Gubernialna Drukarnia, 4 października 1894 r.
    j. pol., verso j. ros.
    zespół: 35/632/0, Zbiór afiszów i druków ulotnych, sygn. 1008.

  • Grób Klemensa Junoszy Szaniawskiego na cmentarzu komunalnym przy ulicy Lipowej w sekcji XVIIIb.
    Miejsce i data wykonania fotografii: Lublin, 1964 r.
    Autor fotografii: Anatoliusz Czerepiński
    zespół: 35/2407/153, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Lublinie, sygn. 168.

BIBLIOGRAFIA

  • Domański M., Szaniawski Klemens, [w:] Słownik biograficzny miasta Lublina, t. I, Lublin 1993
  • Grychowski A., Lublin w ży­ciu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1965
  • Laskowski K., Lublin w dniu pogrzebu Klemensa Junoszy. Wrażenia, „Niwa” 1898, nr 14
  • Lublin. Pomnik Junoszy, „Głos” 1898, nr 14
  • Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, T. 15, Warszawa 1977
  • Polski Słownik Biograficzny, T. XIII, Wrocław 1967-1968
  • Rurawski J., Klemens Junosza [w:] Obraz literatury polskiej XIX i XX w., seria IV: Literatura polska w okresie realizmu i naturalizmu, T. 2, Warszawa 1966
  • Trąmpczyński W., W Otwocku i w Lublinie. Pogrzeb śp. Klemensa Junoszy Szaniawskiego, „Wędrowiec” 1898, nr 14, s. 266-267