Czartoryski, Adam Jerzy

Adam Jerzy Czartoryski (1770-1861) pseud.: Toulouzan,   – książę herbu (własnego), polski mąż stanu, pisarz, poeta, mecenas sztuki i kultury, odznaczony Orderem Orła Białego.

Syn Adama Kazimierza i Izabeli z Flemingów. Otrzymał wszechstronne wykształcenie. Był uczestnikiem konfederacji targowickiej. Za udział w bitwie pod Grannem otrzymał Order Virtuti Militari. W celu ratowania dóbr rodzinnych wraz z bratem wyjechali do Petersburga, gdzie podjęli służbę wojskową. Car Aleksander I nominował go na ministra spraw zagranicznych. Zdobyte doświadczenia oraz wiedza została wykorzystana przez niego w czasie formowania ustroju nowego państwa. Otrzymał on wówczas nominalną godność senatora-wojewody oraz członka Rady Administracyjnej. Jednakże ze względu na pogarszające się relacje z carem oraz Nowosilcowem postanowił wycofać się z życia politycznego i poświecić się interesom rodowym. W tym samym czasie księżna Izabela wyraziła zgodę na jego małżeństwo z Anną Sapieżanką. Po wykryciu spisku filaretów na Uniwersytecie Wileńskim Czartoryski podaje się do dymisji i rozpoczyna podróż po krajach Europy Zachodniej, gdzie szuka poparcia dla sprawy polskiej. Po objęciu rządów przez cara Mikołaja I, książę staje się właściwym centrum legalnego oporu w Królestwie. Tworzy Tymczasowy Rząd, który następnie przekazuje pierwszemu dyktatorowi powstania Chłopickiemu. Tworzy dodatkowo Radę Najwyższą Narodową, w której sam obejmuję wydział spraw zagranicznych. Po detronizacji cara, przejmuje władzę najwyższą w pięcioosobowym Rządzie Narodowym. 17 sierpnia 1831 r. opuszcza Warszawę, udając się za granicę do Anglii, aby ostatecznie osiąść na stałe we Francji. To właśnie Paryż a ściślej mówiąc Hotel Lambert, tj. pałac zamieszkiwany przez Czartoryskich w Paryżu na wyspie św. Ludwika, stał się nie tylko ośrodkiem polskiej polityki zagranicznej w dobie tzw. Wielkiej Emigracji, ale także centrum kultury i oświaty narodowej. Następcą swoim wyznaczył syna Władysława. Zmarł 15 lipca 1861 r. w Montfermeil.


  • Akt małżeństwa księcia Adama Jerzego Czartoryskiego z księżniczką Anną Sapieżanką
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Radzyń Podlaski, 25 września 1817 r.

    zespół: 35/1908/0, ASC Parafii Rzymskokatolickiej w Radzyniu, sygn. 26, akt małżeństwa nr M70/1817 r.

  • Zapowiedzi ślubu księcia Adama Jerzego Czartoryskiego z księżniczką Anną Sapieżanką
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Radzyń Podlaski, 1 września 1817 r.

    zespół: 35/1908/0, ASC Parafii Rzymskokatolickiej w Radzyniu, sygn. 25

  • Umowa na 6-letnią dzierżawę folwarku Okuninka, zawarta pomiędzy jej właścicielami Izabellą z Flemingów i Adamem Kazimierzem (ojciec) Czartoryskimi a Janem Goształd Bukrabą
    Miejsce i data sporządzenia dokumentu: Terespol, 24 czerwca 1808 r.

    zespół: 35/86/0, Archiwum Zamoyskich z Włodawy z lat 1772-1939, sygn. 102.
Folwark Okuninka należał do dóbr włodawskich. Stanowił własność Izabelli Czartoryskiej i przeszedł na jej córkę Zofię zamężną ze Stanisławem Kostką Zamoyskim. Niniejszy kontrakt został spisany przez plenipotentów Czartoryskich – Marcina Piramowicza i Jana Wierzchanowskiego, podpisany przez J. Bukrabę.

BIBLIOGRAFIA
  • Kalembka S., Wielka Emigracja 1831-1863, Toruń 2003
  • Pamiętniki ks. Adama Czartoryskiego i korespondencja jego z cesarzem Aleksandrem I, wyd. K. Scipio, Kraków 1904
  • “Polityką kieruje nie tylko interes, ale i moralność”, oprac. J. Skowronek, Warszawa 1992
  • Gadon L., Emigracja polska i pierwsze lata po upadku powstania listopadowego skreślił Lubomir Gadon, Kraków 1901
  • Kukiel M., Książę Adam, Warszawa 1993
  • Skowronek J., Adam Jerzy Czartoryski 1770-1861, Warszawa 1994
  • Skowronek J., Antynapoleońskie koncepcje Czartoryskiego, Warszawa 1969
  • Czartoryski Adam Jerzy. Pamiętniki i memoriały polityczne 1776-1809, wybór i oprac. J. Skowronek, Warszawa 1986
  • Zdrada J., Zmierzch Czartoryskich, Warszawa 1969
  • Henning H. H., Dyplomacja bez listów uwierzytelniających, Warszawa 1987
  • Handelsman M., Adam Czartoryski, Warszawa 1948-1949
  • Siemieński L., Dyplomata polski z XIX w., Kraków 1863